Prawo własności intelektualnej to obszerna dziedzina zawierająca w sobie elementy ochrony praw autorskich, ochrony własności przemysłowej i zasad pozwalających na opatentowanie produktu lub formuły. Kogo obejmują prawa własności intelektualnej? Który produkt może zostać zabezpieczony patentem? Zapraszamy do lektury.
Ustawa o prawie autorskim. Kogo obejmuje prawo własności intelektualnej
Ochrona własności intelektualnej kojarzy się głównie z prawami autorskimi, które zostały określone w Ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych z 1994 roku. Na jej podstawie chroniony jest każdy utwór stworzony przez człowieka. Prawa te zostały podzielone na dwie grupy – autorskie prawa majątkowe i autorskie prawa osobiste. Te pierwsze gasną po upływie 70 lat od śmierci twórcy, natomiast prawa osobiste są nieograniczone w czasie.
Polskie prawo określa, że własnością intelektualną jest wszystko, co powstało na drodze procesu intelektualnego. Musi to jednak zostać ujęte w postaci materialnej, przy czym nie ma znaczenia forma tego zapisu. Jest to działalność szczególnie istotna w działalności:
- artystycznej,
- literackiej,
- naukowej,
- przemysłowej.
Ochrona praw autorskich dotyczy dzieła o twórczym charakterze, efektu planu stworzonego w wyobraźni artysty. Praca powinna być oryginalna i nowa. Może nawiązywać do innych produktów. Co więcej, taka praca musi posiadać elementy właściwe autorowi. Nie jest też ważne, czy dzieło ma charakter artystyczny – dlatego ochronie może podlegać np. twórcze przedstawienie instrukcji obsługi lub kalendarza.
Czy dla ochrony utworu konieczne jest jego ukończenie? Wielu artystów i inżynierów boi się dzielić efektami nieukończonej pracy ze względu na możliwość kradzieży pomysłu. Stan pracy nie ma jednak znaczenia. Jeśli artysta pracował nad czymś nowatorskim, a część jego pracy została wykorzystana przez innego twórcę, może on dochodzić swoich praw tak samo jakby dzieło ukończył.
Twórca, którego prawa zostały naruszone ma prawo do żądania zaniechania działań związanych z korzystaniem z czyjejś pracy oraz do żądania usunięcia efektów związanych z prawami autorskimi. Np. poprzez złożenie publicznego oświadczenia. Może on również domagać się naprawienia wyrządzonej szkody poprzez odszkodowanie lub inną formę zadośćuczynienia.
Co nie jest objęte prawem autorskim?
Jeśli twórca wykona pracę, którą w zbliżonej wersji może wykonać inny twórca, nie zostanie ona objęta prawem autorskim. Nie wystarczy więc zrobić przypadkowego zdjęcia danego przedmiotu lub prostego szkicu. Kalendarz w prostej formie nie może być uznany za dzieło twórcze, dlatego nie chronią go przepisy prawa autorskiego. W związku z tym za utwór nie jest uznawana:
- działalność o charakterze czysto technicznym,
- działalność polegająca na wykorzystaniu określonej wiedzy i sprawności oraz użycia określonych narzędzi, surowców i technologii,
- pojedyncze dźwięki, słowa i kolory,
- odkrycia, procedury, idee i metody działania oraz koncepcje matematyczne.
Dopiero element twórczy nadany przez autora danej pracy pozwala na objęcie utworu ochroną prawną.
Startup a prawa własności intelektualnej. Ochrona własności przemysłowej
Z punktu widzenia startupu ochrona autorskich praw majątkowych jest istotna ze względu na dwie różne sytuacje. Pierwszą z nich jest korzystanie z pracy innych twórców w swojej działalności gospodarczej. Może to dotyczyć np. wykorzystania logotypu stworzonego przez projektanta, konkretnego utworu muzycznego lub wizerunku znanej osoby w reklamie. Drugą kwestia jest ochrona praw do wytworu przedsiębiorstwa, np. w związku z nowym sprzętem elektronicznym, ale też smakiem potrawy sprzedawanej w restauracji.
Firmy zlecające agencjom marketingowym wykonanie usługi, np. logo lub reklamy powinny pamiętać o zapewnieniu sobie pełnego prawa do efektów pracy. Nie wystarczy opłacenie faktury za dokonaną usługę. Nie można również dokonać zapisu przeniesienia praw autorskich z firmę marketingową na przedsiębiorcę na dokumencie kupna-sprzedaży. Jedyną możliwością, aby do tego doszło zgodnie z prawem, jest podpisanie umowy o przeniesienie autorskich praw majątkowych. Co więcej, twórca logotypu musi wyrazić w tej umowie również zgodę na wykorzystanie logotypu do rejestracji. Świetnym pomysłem jest wynajęcie prawnika, który sporządzi umowę chroniącą interesy przedsiębiorcy w każdej sytuacji. Cena takiej usługi może być wysoka, ale na taki cel można przecież wziąć niewielką pożyczkę. To ważne, bo w przyszłości taka umowa może nas kosztować mniej nerwów i stresu.
Odrębną kwestie stanowi ochrona własności przemysłowej, która jest elementem własności intelektualnej. Stanowi jednak wyodrębniony zbiór. Do własności przemysłowej należą:
- patenty na wynalazki,
- znaki towarowe,
- nazwy handlowe,
- oznaczenie pochodzenia,
- wzory użytkowe.
Ochrona własności przemysłowej stoi na straży zwalczania nieuczciwej konkurencji. Dlatego określenie co należy do własności przemysłowej, a co do intelektualnej ma szczególne znaczenie. Przede wszystkim w związku z opatentowaniem danego przedmiotu. Podobnie jak w przypadku ustawy o ochronie praw autorskich, nie można opatentować samego pomysłu. Co ulega opatentowaniu?
- produkty,
- urządzenia,
- sposoby,
- zastosowania.
Natomiast opatentowaniu nie podlegają wynalazki, które powstały w sprzeczności z zasadami prawnymi i społecznymi w danym kraju (lub na terenie UE). Nie można opatentować roślin ani ras zwierząt, a także sposobów ich leczenia.
Kary za nieprzestrzegania prawa autorskiego. Czym grozi plagiat?
Plagiat to innymi słowy kradzież własności intelektualnej. W zależności od rodzaju i wagi, przestępstwo intelektualne jest zagrożone karą grzywny, ograniczenia wolności, a nawet pozbawienia wolności do 3 lat. Nie są to jednak jedyne negatywne konsekwencje, ponieważ plagiat w zależności od środowiska może nieść inne negatywne, bardziej długotrwałe skutki. Np. w środowisku akademickim plagiat może spowodować np. upomnienie czy naganę. Student może zostać zawieszony w prawach studenckich lub wydalony z uczelni. Absolwentowi uczelni grozi natomiast nawet cofnięcie tytułu naukowego zdobytego w ramach programu kształcenia.
Plagiat może mieć różne formy:
- plagiat całkowity,
- plagiat częściowy,
- plagiat jawny,
- plagiat ukryty.
Możliwy jest również autoplagiat, który polega na tym, że autor powiela już raz stworzone dzieło. Takie działanie jest zazwyczaj wykonywane w celu fałszywego poszerzenia własnej twórczości. I jest to ryzykowne. Po wykryciu plagiatu w jakiejkolwiek formie oprócz formalnej kary traci również wiarygodność – plagiat podważa kreatywność, uczciwość twórcy co może się okazać gorsze od kary więzienia. Takie praktyki potrafią zrujnować pozytywny wizerunek przedsiębiorstwa.
Kiedy nie można mówić o plagiacie? M.in. w sytuacji gdy robimy użytek z cudzego pomysłu. Koncepcja sama w sobie nie podlega ochronie prawnej – niezależnie od tego czy jest to pomysł na namalowanie obrazu, najnowszy model telefonu komórkowego czy projekt reklamy. Sprawy sądowe dotyczące plagiatu czy też związane z ochroną praw autorskich są trudne, ponieważ niekiedy bardzo często określić czy dana praca jest efektem inspiracji, czy też plagiatu.